भारतीय हवामान विभागाने (Indian Meteorological Department – IMD) 2025 च्या मान्सूनसाठी (Monsoon) पहिला दीर्घकालीन अंदाज (Long-term Forecast) जारी केला आहे. त्यानुसार, महाराष्ट्रासह (Maharashtra) भारतातील (India) बहुतांश ठिकाणी सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस (Rain) पडण्याची शक्यता आहे.
महाराष्ट्र आणि भारतासाठी पावसाचा अंदाज (Rain Forecast for Maharashtra and India)
- देशात दीर्घकालीन सरासरीच्या तुलनेत 105 टक्के पावसाची शक्यता आहे.
- लडाख, तमिळनाडू आणि ईशान्य भारत वगळता इतर राज्यांमध्ये सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस (Rain) पडेल.
- महाराष्ट्रात:
- कोकणातील (Konkan) किनारी भाग
- मराठवाड्याचा (Marathwada) काही भाग
- विदर्भातील (Vidarbha) काही ठिकाणी सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस पडण्याची शक्यता बरीच जास्त आहे.
- राज्यातील इतर बहुतांश ठिकाणीही सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस पडण्याची शक्यता आहे.
महाराष्ट्रातील पावसाचा अंदाज सारणी (Rain Forecast Table for Maharashtra)
| भाग (Region) | पावसाचा अंदाज (Rain Forecast) |
|---|---|
| कोकण (Konkan) | सरासरीपेक्षा जास्त (Above Average) |
| मराठवाडा (Marathwada) | काही भागात सरासरीपेक्षा जास्त (Some parts Above Average) |
| विदर्भ (Vidarbha) | काही ठिकाणी सरासरीपेक्षा जास्त (Some places Above Average) |
| इतर भाग (Other Parts) | सरासरीपेक्षा जास्त (Above Average) |
अंदाजासाठी प्रभावित करणारे घटक (Factors Influencing the Forecast)
मान्सूनचा (Monsoon) अंदाज वर्तवण्यासाठी खालील प्रमुख घटकांचा आधार घेतला जातो:
- इंडियन ओशन डायपोल (Indian Ocean Dipole – IOD): हिंदी महासागरातील पाण्याच्या तापमानातील असमानता. सकारात्मक IOD भारतात मान्सूनला (Monsoon) पोषक ठरते.
- एल निनो सदर्न ऑसिलेशन (El Niño Southern Oscillation – ENSO): पॅसिफिक महासागरातील एल निनो प्रवाहाची स्थिती. एल निनोच्या काळात भारतात कमी पाऊस पडतो, तर ला निनाच्या काळात जास्त पाऊस (Rain) पडतो.
- उत्तर गोलार्धातील हिमवर्षाव (Snowfall in Northern Hemisphere): कमी हिमवर्षाव असल्यास भारतात मान्सूनच्या (Monsoon) काळात जास्त पाऊस पडतो.
यंदाची स्थिती:
- IOD न्यूट्रल राहील.
- ENSO सध्या न्यूट्रल अवस्थेत असून, मान्सूनच्या (Monsoon) काळात एल निनोची स्थिती तयार होण्याची शक्यता नाही.
- उत्तर गोलार्धात युरेशियाच्या भागात कमी हिमवृष्टी (Snowfall) झाली आहे.
या सर्व गोष्टींमुळे यंदा भारतात सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस (Rain) पडेल असा अंदाज आहे.
मान्सूनचे आगमन आणि कालावधी (Monsoon Arrival and Duration)
- दरवर्षी साधारण 1 जूनच्या सुमारास मान्सून (Monsoon) केरळमध्ये दाखल होतो आणि सप्टेंबरच्या मध्यापर्यंत भारतातून माघार घेतो.
- मान्सूनचे (Monsoon) आगमन कधी अपेक्षित आहे, याविषयीचा अंदाज (Forecast) मे महिन्याच्या सुरुवातीला वर्तवला जाईल.
- मे महिन्याच्या अखेरीस संपूर्ण मोसमासाठीचे भाकित जाहीर केले जाईल.
मान्सूनआधी उष्णतेच्या लाटा (Pre-Monsoon Heatwaves)
- मान्सून (Monsoon) येण्याआधीच्या काळात उष्णतेच्या लाटांची (Heatwaves) तीव्रता जास्त जाणवेल.
- एप्रिल आणि जूनमध्ये उष्णतेच्या लाटेच्या (Heatwaves) दिवसांची संख्या वाढेल.
तर राज्यात इतर बहुतांश ठिकाणी सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस पडण्याची शक्यता आहे, असंही हवामान विभागानं दिलेल्या नकशातून दिसून येतं.
मान्सूनचा दीर्घकालीन अंदाज असा वर्तवला जातो
मान्सूनचा अंदाज वर्तवण्यासाठी काही प्रमुख गोष्टींचा आधार घेतला जातो. त्यातल्या तीन गोष्टी आहेत :
1. इंडियन ओशन डायपोल (IOD) म्हणजेच हिंदी महासागरातील द्विध्रुव. अर्थात या महासागराच्या पूर्व आण पश्चिम भागांतील पाण्याचं असमान तापमान.
IOD सकारात्मक असतो, म्हणजे पश्चिम हिंदी महासागराचं तापमान पूर्वेपेक्षा जास्त असतं, तेव्हा ती स्थिती भारतात मान्सूनला पोषक ठरताना दिसते.
2. एल निनो सदर्न ऑसिलेशन (ENSO) म्हणजे पॅसिफिक महासागरातील एल निनो प्रवाहाची स्थिती.
पॅसिफिक महासागरात दक्षिण अमेरिकेच्या आसपास पाण्याचे तापमान जेव्हा नेहमीपेक्षा वाढते आणि ते गरम पाणी पश्चिमेला आशियाकडे सरकते, तेव्हा त्या स्थितीला ‘एल-निनो’ असं संबोधलं जातं. ला निना ही त्याउलट स्थिती आहे.
या एल निनो आणि ला निना प्रवाहांचा जगभरातल्या हवामानावर आणि भारतातल्या मान्सूनवरही परिणाम होताना दिसतो. साधारणपणे भारतात एल निनोच्या काळात कमी तर ला निनाच्या काळात जास्त पाऊस पडताना दिसतो.
3. उत्तर गोलार्धात हिवाळा आणि वसंत ऋतूत झालेला हिमवर्षाव कमी असतो, तेव्हा त्या वर्षी मान्सूनच्या काळात भारतात पाऊस सहसा जास्त पडतो.
यंदा IOD न्यूट्रल राहील. तसंच सध्या ENSO न्यूट्रल अवस्थेत असून मान्सूनच्या काळात एल निनोची स्थिती तयार होण्याची शक्यता नाही.
त्याशिवाय तसंच उत्तर गोलार्धात युरेशियाच्या भागात यावेळी कमी हिमवृष्टी झाली आहे.
या सर्व गोष्टी पाहता यंदा मान्सूनच्या काळात भारतात सरासरीपेक्षा जास्त पाऊस पडेल असा अंदाज हवामान विभागानं वर्तवला आहे.
हवामानाचा हा अंदाज संपूर्ण मोसमासाठीचा आणि संपूर्ण देशासाठीचा असून पुढच्या काही आठवड्यांतील निरीक्षणांनी त्यात आणखी अचूकता येईल.
निष्कर्ष (Conclusion)
हा दीर्घकालीन अंदाज (Long-term Forecast) केवळ एकूण किती पाऊस (Rain) पडेल आणि कुठे जास्त पावसाची शक्यता आहे, याचे चित्र दर्शवतो. पावसाचे वितरण आणि पावसाळी दिवसांची संख्या याविषयी अधिक माहिती पुढील काही आठवड्यांत मिळेल. शेतीसोबतच नद्या, धरणं, तलाव आणि विहिरी भरण्यासाठी मान्सून (Monsoon) महत्त्वाचा ठरतो.
फोटो कॅप्शन: प्रातिनिधिक फोटो (Representative Photo)
